سند راهبردی ایران و روسیه؛ مزایا و فرصت‌ها

آقای نیما رضایی در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما، درباره ماهیت این سند راهبردی گفت: حسب اطلاعاتی که در رسانه‌ها منتشر شده است این قرارداد به نوعی نسخه اصلاح و به روز شده «معاهده اساس روابط متقابل و اصول همکاری بین جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه» است که در اسفند ۱۳۷۹ (۱۲ مارس ۲۰۰۱) در مسکو و در حضور روسای جمهور دو کشور امضا شد.
او افزود: اگرچه مدت این معاهده که به تصویب مجالس دو کشور هم رسید، در اصل ۱۰ ساله بود، اما پس از اتمام دوره ۱۰ ساله تاکنون دو بار و هر بار به مدت ۵ سال تمدید شده و سند راهبردی فعلی که قرار است به امضای مقامات دو کشور برسد، دامنه‌ای وسیع‌تر از معاهده همکاری قبلی دارد و همکاری مشترک در حوزه‌های اقتصادی، نظامی و اطلاعاتی را شامل می‌شود.
آقای رضایی با تبیین دسته بندی‌های مختلفی از مفهوم «منافع ملی» که در رشته روابط بین الملل ارائه شده است افزود: یکی از انواع «منافع ملی»، منافع مشترک است که به تنهایی توسط یک دولت تأمین نمی‌شوند و دست یابی به آن صرفاً از طریق همکاری و برقراری اتحاد با سایر دولت‌ها ممکن می‌شود.
عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی، هدف سند راهبردی ۲۰ ساله ایران و روسیه را دست یابی به «منافع ملی مشترک» دانست و گفت: امروز منافع کشور‌ها تنها از طریق همگرایی و همکاری مشترک قابل حصول است. البته این بدان معنا نیست که «منافع ملی» ایران و روسیه کاملاً برهم منطبق است، ولی غرض توجه به این نکته کلیدی است که هر دو کشور به رغم دارا بودن «منافع ملی» مختص به خود در حوزه‌های گوناگون، دست یابی به «منافع ملی مشترک» را در دستور کار قرار داده و دنبال می‌کنند و طبیعتا سند راهبردی ۲۰ ساله ایران و روسیه به تحقق این مهم مساعدت می‌کند.
کارشناس ارشد روابط بین الملل با مثبت ارزیابی کردن این سند، نتایج اجرایی شدن آن را در حوزه‌های اقتصادی و سیاسی در چند دسته تقسیم کرد و گفت: در شرایط فعلی که تحریم‌های گسترده و به زعم آمریکایی‌ها «فلج کننده ای» بر ملت ایران تحمیل شده است، انعقاد و اجرایی شدن معاهده‌هایی از این دست می‌تواند از تأثیر تحریم‌ها بر ملت ایران تا حد زیادی بکاهد و مولفه‌های تاب آوری ملت ایران در مقابل تحریم‌ها را ارتقا دهد؛ لذا معاهده‌های این چنینی می‌توانند تأثیری مستقیم در زندگی روزمره و بر سفره‌های مردم ایران داشته باشند.
وی با تاکید بر اینکه تأثیرات روانی این سند ۲۰ ساله که هنوز به امضا نرسیده است می‌تواند موضع جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات هسته‌ای را تقویت کند گفت: امضای این سند این پیام را به قدرت‌های غربی مخابره خواهد کرد که قرار نیست «همه تخم مرغ‌ها در یک سبد چیده شوند»؛ بنابر این، این سند کارکردی امتیاز ساز (و نه امتیاز سوز) در مذاکرات هسته‌ای وین خواهد داشت.
آقای رضایی تنوع بیشتر شرکای تجاری هر کشوری (از جمله جمهوری اسلامی ایران) را یک مزیت دانست و گفت: طبیعتا امضای این سند موضع تجار و بازرگانان کشور در تعاملات اقتصادی با دیگر کشور‌ها را تقویت می‌کند و در صورت موفقیت مذاکرات وین یا شکست آن، موضوع سند راهبردی ۲۰ ساله ایران و روسیه می‌تواند به عنوان برگ برنده‌ای در مذاکرات اقتصادی آتی با کشور‌های دیگر عمل کند.
وی روابط ایران و روسیه را مهم ارزیابی کرد و گفت: مطابق آمار اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران، آمار صادرات ایران به فدراسیون روسیه در سال ۱۳۹۹ تقریباً ۵۰۱ میلیون دلار بوده و مطابق آمار همین منبع، ارزش دلاری واردات از فدراسیون روسیه تقریباً یک میلیارد و سی میلیون دلار بوده است؛ بر این اساس امضای این سند می‌تواند زمینه را برای ارتقای روابط اقتصادی دو کشور فراهم کند.
آقای رضایی تصریح کرد: روسیه خریدار محصولات کشاورزی و لبنی و محصولاتی نظیر الیاف پلی استر و پلی اتیلن سنگین جمهوری اسلامی ایران و در مقابل صادرکننده اقلامی نظیر اجزا و قطعات نیروگاه اتمی، روغن خام آفتاب گردان، ذرت دامی، جو دامی، دستگاه ناوتکس و متعلقات، لاشه گوشت، گوشت گوسفندی غیر منجمد، کاغذ روزنامه، دانه روغنی کلزا و ... به ایران است بنابراین روسیه می‌تواند هم یک مقصد صادراتی بزرگ و هم یک تأمین کننده اقلام مورد نیاز جمهوری اسلامی ایران باشد.
این استاد دانشگاه در بخش دیگری از سخنان خود با برشمردن مخاطرات محیطی منطقه در ابعاد سیاسی و امنیتی گفت: محیط امنیتی جمهوری اسلامی ایران محیطی پر آشوب و تهدید‌های مختلفی متوجه امنیت محیط پیرامونی ایران بوده که ماهیت آن‌ها نظامی، سیاسی، اقتصادی، زیست محیطی و جامعه محور است؛ لذا تقویت همکاری و همگرایی امنیتی - نظامی با روسیه به واسطه سند همکاری ۲۰ ساله می‌تواند به مطلوب‌تر شدن محیط امنیتی پیرامونی جمهوری اسلامی ایران منجر شود.
عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی همچنین با اشاره به تاثیر مثبت گسترش روابط ایران و روسیه بر ژئوپلیتیک منطقه گفت: اولین تجلی این سند همکاری ۲۰ ساله در حوزه قفقاز جنوبی خواهد بود (اگرچه به صورت مستقیم بدان اشاره نشده)؛ منطقه‌ای که روسیه آن را «خارج نزدیک» خود می‌داند و دو همسایه شمالی ایران یعنی آذربایجان و ارمنستان جزئی از آن محسوب می‌شوند که سال گذشته یک جنگ خونین بین این دو کشور رخ داد (از ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰ (۶ مهر ۱۳۹۹) تا ۱۱ نوامبر همان سال (۲۱ آبان ۱۳۹۹)).
آقای رضایی در ادامه گفت: با توجه به مواضع اعلامی و اعمالی آذربایجان پس از جنگ و قطع محور گوریس- کاپان که بخشی از آن در داخل خاک آذربایجان قرار گرفته و تقاضای دریافت حق ترانزیت ۱۳۰ دلاری از کامیون‌های ایرانی که اعتراض شدید جمهوری اسلامی ایران را در پی داشت، می‌توان گفت، امضای این سند همکاری ۲۰ ساله می‌تواند دامنه و سطح همکاری‌های نظامی، امنیتی دو کشور در حوزه قفقاز جنوبی را افزایش دهد و واگرایی‌ها را به حداقل ممکن برساند.
وی از دیگر تجلی این سند راهبردی را آرام شدن منطقه شامات و به صورت مشخص کشور سوریه دانست و گفت: به دلیل دخالت قدرت‌های فرامنطقه‌ای (نظیر ایالات متحده) و منطقه‌ای (نظیر ترکیه) مدیریت بحران این منطقه به درازا کشیده شده، اما امضای این سند همکاری در امنیت حوزه ژئوپلتیک غرب آسیا مهم است؛ زیرا به ایجاد همگرایی بیشتر در مدیریت بحران سوریه بین ایران و روسیه منجر خواهد شد (اگرچه به صورت مستقیم در این سند بدان اشاره نشده است).
این کارشناس ارشد روابط بین الملل افزود: سند همکاری ۲۰ ساله دو کشور قطعاً به افزایش همگرایی‌های ایران و روسیه در حوزه‌های دیگری نظیر پرونده عراق و موضوع اخراج نظامیان آمریکایی از این کشور، بحران لبنان و ... کمک شایانی خواهد کرد و سطح همگرایی‌های فعلی را به سطحی بالاتر ارتقا خواهد داد.
عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی با اشاره به ظرفیت‌های بالای نفتی و گازی دو کشور گفت: مطابق آمار EIA (اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده) روسیه سومین تولیدکننده نفت جهان (با ۱۰ میلیون و ۵۰۴ هزار بشکه) و جمهوری اسلامی ایران نهمین تولید کننده نفت جهان (با ۳ میلیون و ۱۴ هزار بشکه) در سال ۲۰۲۰ هستند. همچنین مطابق آمار EIA، روسیه دومین تولیدکننده گاز جهان (با ۲۲ هزار و ۷۲۹ میلیارد فوت مکعب) و جمهوری اسلامی ایران سومین تولیدکننده گاز جهان (با ۹ هزار و ۹۸ میلیارد فوت مکعب) در سال ۲۰۱۵ بوده است؛ بدیهی است با همگرایی و تعامل بیشتر دو کشور، می‌توان بر بازار‌های جهانی تأثیر قابل توجهی گذاشت.
آقای رضایی با انتقاد از رویکرد منفی و غیرواقع بینانه اپوزیسیون جمهوری اسلامی ایران در خصوص این سند راهبردی گفت: با هیچ معیار و متری نمی‌توان این سند راهبردی را به ضرر جمهوری اسلامی ایران دانست، زیرا در جهانی که بین کشور‌ها وابستگی متقابل اقتصادی (Economic Interdependence) وجود دارد و در جهانی که ارتباطات و تعاملات در هم تنیده میان جوامع به بالاترین سطح ممکن رسیده است؛ هیچ عقل سلیم و منصفی نمی‌پذیرد که ایران از آثار و پیامد‌های مثبت همکاری اقتصادی - نظامی- اطلاعاتی با روسیه به عنوان یک قدرت جهانی بهره نبرد.
وی افزود: نکته طنز ماجرا آن جاست که موضوع سند همکاری راهبردی با روسیه و حتی چین مورد نقد افرادی قرار گرفته است که مرتب شعار تعامل با همه جهان را تکرار می‌کنند و بر طبل آن می‌کوبند؛ این در حالی است که همگرایی و همکاری با روسیه حتی اگر آن را دارای تبعات صرفاً اقتصادی فرض کنیم تأثیرات مثبتی بر اقتصاد ایران خواهد گذاشت.
عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی در بخش دیگری از سخنان خود با مهم برجسته کردن مزایا و فرصت‌های حوزه دفاعی ناشی از امضای این سند گفت: اگر چه توان دفاعی جمهوری اسلامی ایران بر سه عنصر مادی قدرت مردمی، تجهیزات دفاعی قدرتمند، رهبری هوشمند و دو عنصر معنوی حمایت‌های الهی و اراده تزلزل ناپذیر مردم متکی است، با این حال جمهوری اسلامی ایران در دکترین نظامی خود از هر نوع تجهیزات و تسلیحات پیشرفته متعارف استقبال می‌کند. در این میان می‌توان ستون فقرات تجهیزات نظامی کشور را تسلیحاتی نظیر موشک (از جمله موشک‌های بالستیک و کروز زمین به زمین، زمین به هوا (پدافند) و زمین به دریا)، پهپاد و سامانه‌های جنگ الکترونیک دانست.
این کارشناس روابط بین الملل همچنین گفت: به دلیل تحریم‌های تسلیحاتی غرب از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی، جمهوری اسلامی ایران تاکنون نتوانسته است جنگنده‌های رهگیر (Interceptor) و بمب افکن (Bomber) نسل ۵/۴ یا ۵ خریداری کند و با همت تکنیسین‌های غیور و کاردان بخش هوایی، جنگنده‌های قدیمی خود را تجهیز و نوسازی کرده است؛ لذا خرید جنگنده‌ای نظیر سوخو-۳۰ می‌تواند توان رزم هوایی ایران را به شدت ارتقا دهد. در این میان خرید جنگنده‌ای نظیر سوخو - ۳۴ نیز می‌تواند توان تهاجمی (Attack) نیرو‌های مسلح ایران را افزایش دهد.