سنگهای بزرگ و پای لَنگ عشایر

سنگ بزرگِ تصرف ۷۵ درصدی ایلراه‌های کهگیلویه و بویراحمد، پای عشایر را برای کوچ لنگ کرده است.

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز کهگیلویه و بویراحمد، صدای بوق ممتد کامیون در فضای کوهستان پیچیده، راننده دست از روی بوق برنمی دارد، حتی بعدازآنکه کامیونش را به‌زور به حاشیه جاده می‌کشاند.
جویی از خون درشیب تند جاده راه می افتد و خطوطی سرخ‌رنگ بر صفحه سیاه آسفالت جاده نقش می‌بندد.
رانندگان خودرو‌هایی که متوقف شده‌اند رد خون روی جاده را نظاره می‌کنند که هر لحظه تیره تر می شود.

چند زن و مرد عشایر بر سر و سینه خود می‌کوبند و آه و ناله می‌کنند.
برخی بره‌ها بی حرکتند و برخی دیگر هنوز دست‌وپا می‌زنند.
در میان لاشه گوسفندان، پیکر بی جان عظیم چوپان چهل ساله گله، غرق به خون بود.

چند ساعتی بود که او بار و بنه و خود را بار الاغش کرد و قبل از آنی که گله گوسفندانش را در مسیر کوچ به ییلاق هی کرده باشد.
این را یکی از عشایر می گوید.

کلامش را منقطع است و هر از گاهی آهی می کشد و ادامه می دهد: قرار بود خانواده و اسباب زندگی را با کامیون به ورد (یرد) در ییلاق ببرد اما به مزد چوپانی کوچ احتیاج داشت.

برای تامین معاش خانواده سه فرزندی اش دل به مسیر ۵۰۰ کیلومتری کوچ زد.

مسیری که در حاشیه جاده از دریلا تا دوگنبدان و سپس بابا میدان و یاسوج تا ییلاق ادامه می یابد.

سنگهای بزرگ و پای لَنگ عشایر
در شلوغی حضور اورژانس و مردم گوشی به دست، صدای آژیر پلیس راهی باز می شود و شاهدان برای گزارش تصادف و مرگ عظیم و تلف شدن ۱۳ گوسفند گله، حاضر می شوند.
سرخی خون عظیم و گوسفندان ریز و درشت با سیاهی جاده آسفالت یکی شد و کوچ آن سال عشایر دریلا را سیاه پوش کرد.
اما آنچه قربانی شده زندگی ایلیاتی است که همه سرمایه زندگی‌اش و حاصل رنج‌هایش در سرمای ییلاق و گرمای قشلاق این گونه زیر چرخ کامیون می‌رود و با آسفالت یکی می‌شود.

این حکایت هرساله عشایر بویراحمد و قشقایی در فصل کوچ است.
به گفته بهمن آزادی مدیرکل امور عشایر استان ۷ چوپان و ۸۰۰ گوسفند عشایر استان در چند سال اخیر اینگونه تلف شده اند.
اما چرا عشایر با این خطرات هنوز دل به جاده می زند و چرا گله‌های گوسفندشان را مالرو ها و مراتع کوچ نمی‌دهند؟
برای رسیدن به پاسخ این سوال باید تاریخ کوچ را مرور کرد.

ایلات و عشایر حوزه غرب و جنوب ایران
پهنه وسیعی از ایران، از گذشته قلمرو زیست و فعالیت جامعه عشایر بوده که اکنون نیز کمابیش چنین است.
قلمرو زیستی عشایر نشان می‌دهد که بخش وسیعی از مناطق غربی، جنوب و شمال کشور، سرزمین‌های عشایری است. وسعت این سرزمین‌ها ۹۳۶ هزار کیلومتر مربع است.
در برخی از استان‌ها مانند کهگیلویه و بویر احمد تمامی استان زیست بوم عشایر و در برخی از استان‌ها نیز مانند اصفهان، گستره محدودی از استان، قلمرو‌های عشایری است.

جمعیت عشایری ایران در ابتدای قرن پیش، قریب نیمی از نفوس کشور را در بر می‌گرفت ولی در آغاز قرن حاضر جمعیت عشایر به حدود ۲۰% تا ۲۵% جمعیت کشور رسید، روند کاهشی که با رواج آبادی نشینی قرن اخیر، سهم جمعیت عشایری را به حدود ۱۰% در آغاز دهه چهل و به کمتر از ۵% دهه کنونی رسانده است.
بیش از ۳۵% از عشایر در سه استان به هم پیوسته فارس، چهارمحال بختیاری و کهگیلویه و بویر احمد ساکن هستند.

در حوزه غرب و جنوب ایران رشته کوه‌های زاگرس کشیده شده که دارای بیش از ده میلیون هکتار جنگل بلوط، بادام کوهی و پسته وحشی و آب و هوای مرطوب و مراتع غنی است.

سنگهای بزرگ و پای لَنگ عشایر
وجود ارتفاعات سرسبز و خنک، در کنار دره‌های پرآب و جنگلی و دشت‌های معتدل و نسبتا گرم این منطقه، طبیعت زندگی کوچ نشینی را میسر ساخته و دامداران را از رنج کوچ‌های طولانی رهایی بخشیده است.
عشایر لر از زمان‌های گذشته در بخش مرکزی زاگرس در محدوده استان‌های چهار محال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد و فارس پراکنده شده اند.

ایلراه‌ها جاده ابریشم عشایر
در تاریخ ایران مسیرهای کاروان نام‌های مختلفی داشته است از جاده ابریشم، شاهی، جاده شرق و غرب تا جاده‌های مالرو و عشایری که برخی هنوز کارکرد خود را حفظ کرده اند.
ایل راه ها یکی از این مسیرها است که قرن‌ها در جغرافیای زاگرس مرکزی و جنوبی کشیده شده است و عشایر بویراحمدی و قشقایی، نرمابی، موردرازی وغیره، بهار و تابستان‌های گرم با عبور از آن‌ها در دامنه‌های سرسبز دنا و پاییز و زمستان‌های سرد را در دشت‌ها و مراتع کهگیلویه و تپه ماهور‌های گچساران و در کنار رودخانه‌هایی همچون زهره، مارون و خیرآباد سر می‌کنند. ایل راه‌ها همچون جاده ابریشم به لحاظ اقتصادی و فرهنگی هم برای عشایر و هم روستائیان و پیشه وران این خطه بسیار تاثیرگذار بوده و هست.

اساس اقتصاد زندگی کوچ نشینی بر پایه دامداری است و دام اصلی‌ترین معیشت زندگی کوچ نشینی را تشکیل می‌دهد و براین اساس علوفه مهمترین بهانه برای کوچ است، کوچی که به همراه آن داد و ستد کالا به کالای تولیدات روستائیان و عشایر و البته اقتصاد پیشه وری را رونق می بخشد.
بهار‌ها و پاییز‌ها که به نیمه می‌رسند، کوچ عشایر آغاز می‌شود و از قشلاق به ییلاق و ییلاق به قشلاق می‌روند و این حرکت جمعی هر ساله ادامه دارد.

اهمیت ایل راه ها در زندگی عشایری موجب شد که در دهه ۶۰ با تلاش امور عشایر و جهادسازندگی ایل راه ها بهسازی شود و پس از آن حتی نقشه ایل ها تدوین و درتوافق میان متولیان استانی به عنوان مسیری هزار و هشتصد کیلومتری تثبیت شود.
تصرف ۷۵ درصد ایل راه‌های کهگیلویه و بویراحمد
اما ایل راه ها نگهبانی ندارند و عشایر تنها در فصل کوج متوجه دست اندازی های متصرفان به حریم ایل راه می شوند. به گفته کارشناس امور تولید اداره کل عشایر این استان تاکنون ۷۵ درصد از ایل راه‌ها عشایری دهه ۶۰ با زمین خواری ها و یا در قالب اجرای طرح‌های کشاورزان و صنعتی تخریب و تصرف شده که مشکلاتی را برای استان به وجود آورده است.

رضایی با بیان اینکه بیشترین ایل را‌های تخریب شده در مسیر کوچ عشایر کهگیلویه و بویراحمد از گچساران تا بابامیدان است افزود: ۶۰۰ کیلومتر راه عشایری در مسیر گچساران و بابا میدان وجود دارد.
وی اضافه کرد: مهم‌ترین ایل راه‌های عشایر استان از پل خیرآباد، گچساران، باشت، پل بریم تا بابامیدان است.

سنگهای بزرگ و پای لَنگ عشایر
این کارشناس به پیامد‌های تصرف ایل راه‌ها برای کوچ عشایر اشاره کرد و ادامه داد: حذف ایل راه ها، عشایر را مجبور کرده از جاده‌های ماشینی عبور کنند که این امر منجر به تلف شدن و سرقت دام و حتی مرگ خود آن‌ها می‌شود.

واگذاری غیر قانونی ایلراه‌ها
در حالیکه نقشه ایل راه ها تدوین و مسیر ایلراه‌ها از قرن‌ها پیش تعیین شده و همواره در طول سالیان متمادی مورد قبول عموم مردم و مسئولان هم بوده، اما با این وجود برخی ادارات دولتی بدون توجه به نقشه مصوب به فروش و مزایده بخشی از این راه‌های عشایر اقدام کرده اند.

واگذاری‌هایی که در جلسات آن‌ها صندلی نماینده امور عشایر به عنوان متولی اصلی همیشه خالی بوده است.
واگذاری‌ها به بهانه‌هایی از جمله ایجاد طرح‌های تولیدی اشتغالزا انجام شده، اما با مشاهده عینی مشخص شده نه تنها برای اشتغال و تولید نبوده بلکه کاربرد تفریحی و مسکونی هم پیدا کرده است.

ایجاد دامداری، باغداری و کارخانه آب معدنی‌هایی که به جایشان ویلا‌های شخصی آنچنانی با باغ‌های تفریحی خانوادگی و تسهیلات دولتی از میان جاده‌های عشایر سر برآورده اند؛ و این یعنی تغییر مسیری ۴۰۰ کیلومتری از میان گذرگاه‌های سخت کوهستانی با صد‌ها خطر ناشناخته دیگر برای عشایر.

غریب چوپان یکی از گله‌های عشایر بویراحمد برایمان تعریف کرد: در کوچ سال قبل شخصی در مسیر کوچ در جاده بابا میدان- یاسوج در حالیکه دوربینی هم در دست داشت خود را به عنوان خبرنگار صدا و سیما معرفی کرد و خواستار تهیه گزارش از سختی‌های کوچ شد.
غریب ادامه داد: این خبرنگار که بعدا متوجه شدم قلابی بود ۲۰ راس از گوسفندانم را در خودروی وانتی سوار کرد و خود هم به بهانه تصویر برداری روی سپر خودروی وانت سوار شد و کم کم از من دور شد و دیگر او را ندیدم.
وی با بیان اینکه در این فصل هم حدود نیمی از گوسفندانم را به سرقت بردند گفت: این مشکل برای خیلی از عشایر این مسیر وجود دارد و علت آن هم نبود ایلراه است.

سنگ‌های بزرگ جلوی پای لَنگ عشایر
عشایر سال‌ها است که فریاد می‌زنند "راهمان را بیراهه کرده اند" و بار‌ها به مسئولان شکوائیه نوشته اند و حتی در یکی از سفر‌های استانی دولت قبل به مسئولان کشوری التماس کردند، اما هرگز این درد درمان نشد.
کوچ ۱۱ هزار و ۲۰۰ خانوار عشایر کهگیلویه و بویراحمد با جمعیت ۷۰ هزار و ۷۶۲ نفر مدتی است که به خاطر مشکلات عدیده و سنگهایی که سر راهشان می گذارند دیگر رونق سابق را ندارد برخی از آن‌ها در ییلاق‌های رشته کوه زاگرس مرکزی سکنی گزیده اند و سختی‌های کوچ در نبود"ایل راه"، امسال نیز زخم‌های دیرینه عشایر را تازه کرد.

از پیرزن کهنسال بویراحمدی که سوال می‌کنم کوچ بهاره چگونه گذشت؟ آهی می‌کشد و لب می‌گشاید که "رنگ رویم را ببین وحالم را هیچ مپرس."
بی بی تهمینه ۶۰ کوچ بهاره را به یاد دارد و صد‌ها حکایت تلخ و شیرین از کوچ، او دستای پینه بسته اش را به پیشانی چروکیده اش می‌کشد و می‌گوید:"ایل راهی" دیگر وجود ندارد و هرچه فریاد می‌زنیم کسی صدایمان را نمی‌شنود.
ملا محمد یکی دیگر از عشایر منطقه دل پری از وضعیت کنونی عشایر دارد.

سنگهای بزرگ و پای لَنگ عشایر
او هم می‌گوید: حمل و نقل گوسفندان با کامیون در مسافتی ۱۵۰ کیلومتری حداقل ۷۰۰ هزار تومان هزینه دارد و البته بعد از گران شدن بنزین و گازوئیل بیشتر شده و به نظرتان یک فرد عشایری این هزینه را از کجا تامین کند.
یکی از عشایر از بین رفتن ایل راه‌ها و میان بند‌ها را چالش اصلی این قشر در زمان کوچ دانسته و می‌گوید: کشاورزان، بخشی از ایل راه‌های ما را شخم زده و زیر کشت برده و یا به باغ تبدیل کرده اند.

محمد فیضی با بیان اینکه محلی‌ها حتی در برخی از میان بند‌های عشایر خانه سازی کرده اند، افزود: نا امنی جاده و نبود علوفه در مسیر‌های کوچ، رمق عشایر را برای جابه جایی دام می‌گیرد و روستاییان و اهالی در مسیر، مشکلاتی برای این قشر ایجاد می‌کنند.
فیضی، تخریب مراتع قشلاقی را نیز از دیگر مشکلات دانست و گفت: متاسفانه مراتع ما در مناطق قشلاقی نیز از بین رفته است.
وی ادامه داد: جایگاه‌های چادر، انبار‌های علوفه و اتاق‌های گلی که برخی از خانوار‌های عشایری در مناطق قشلاقی ساخته اند هم به دست ساکنان محلی از بین رفته است.

وی افزود: درگیر‌هایی که در این مناطق رخ می‌دهد باعث دردسر خانوار‌های عشایر است چرا که مانع فعالیت و کار بی دغدغه شده و ما هم اکنون نگران امنیت خود نیز هستیم.
رحیم نجف اوغلی یکی دیگر از عشایر گچساران گفت: ضروری است که ایلراه‌های عشایر همانند راه‌های روستایی تثبیت و شناسنامه دار شود و روستاییان راه‌های عشایری را به رسمیت شناخته و هر سال اقدام به تعرض به این راه‌ها نکنند.

انصاری یکی دیگر از عشایر منطقه نیز گفت: روستاییان کشتزار‌های خود را تا مرز آسفالت جاده‌ها گسترش داده و حتی شانه خاکی جاده‌ها را زیر کشت برده اند و در زمان کوچ بر سر آن با خانوار‌های عشایری درگیر می‌شوند.
وی افزود: عشایر باید دام‌های خود را در ایلراه‌ها تغذیه کنند، اما وقتی روستاییان مانع از استفاده آنان از مراتع و بعضا حتی آب می‌شوند، عرصه بر عشایر به شدت تنگ می‌شود.

انصاری افزود: اقدام عشایر برای رفع مشکلاتی که روستاییان دارند تنها منجر به درگیری و ایجاد تنش و بعضا افزایش مشکلات آنان می‌شود.
انتقاد از بی‌توجهی به مشکلات عشایر
براساس قانون متولی و یاور عشایر، اداره کل امور عشایر است که باید مدافع حقوق آنان باشد.
مدیرکل امور عشایر کهگیلویه و بویراحمد می‌گوید: هزار و ۸۰۰ کیلومتر ایل راه درجه یک در این استان نقشه برداری شده که فقط ۴۰۰ کیلومتر آن‌ با توسعه جاده‌های اصلی بسته شده است.

بهمن آزادی می‌افزاید: متاسفانه در مسیر ایل راه‌ها برخی افراد سودجو اقدام به تصرف این راه‌ها کرده اند و برخی از مناطق نیز توسط منابع طبیعی به افراد واگذار شده است.
وی بیان می‌کند: بسته شدن ایل راه‌ها موجب کوچ زودرس، کوچ ماشینی و افت وزن دام در اثر طولانی‌تر شدن مسیر‌ها و پیاده روی بیشتر شده است.

فرماندار چرام هم در جمع خبرنگاران با انتقاد شدید از اداره اُمور عشایر استان، در زمینه خدمات رسانی به عشایر این شهرستان گفت: عشایر شهرستان چرام، یکی از مناطق مهم عشایر استان کهگیلویه و بویراحمد که با دارا بودن ۲۸ هزار خانوار عشایری، بخش زیادی از جمعیت عشایر استان را در خود جای داده است.
هادی فتاحی اصل عنوان کرد: به دلیل بی‌توجهی اداره امور عشایر شهرستان چرام در زمینه رفع مشکلات معیشتی و مشقت ایل راه‌ها و بویژه نامناسب بودن مسیر تردد مشکلاتی برای عشایر این شهرستان بوجود آمده است.

سنگهای بزرگ و پای لَنگ عشایر
هادی فتاحی اصل خواستار رسیدگی هر چه سریعتر اداره کل امور عشایر استان و همکاری با فرمانداری شهرستان چرام برای بازگشایی ایل راه ها و رفع مشکلات عشایر شد.

سوال بزرگ؟

با این همه تصرفات یک دهه گذشته و ارجاع پرونده های شاکیان به مراجع قضایی چطور هیچ اقدامی از سوی اداره امور عشایر در دفاع از حقی که قانون هم پشتوانه آن بوده، صورت نگرفته است؟

یکی از عشایر منطقه پل بریم پاسخمان را اینگونه داد: این اراضی به یکی از گردن کلفتهای منطقه که زور هیچ یک از مردم عادی و حتی دولتی ها هم به او نمی رسد واگذار شد و کسی جرات بازپس گیری آن را ندارد.

یکی از متصرفان هم که ویلا باغی در این منطقه ساخته، می گوید: زمین را از یکی از بزرگان استان خریدم و کسی نمیتواند آن را پس بگیرد.

عشایر و کارشناسان این حوزه هم بر این موضوع اتفاق نظر داشتند و در حالیکه از افشای نام و نشان خود و گردن کلفتها ترس داشتند عنوان کردند: مدیرانی بودند که با دریافت رشوه و وعده پستهای بالاتر حاضر به این خیانت شدند و اکنون تنها دستگاه قضایی است که می تواند با رسوا کردن این افراد، حقمان را پس بگیرد.

آزادی مدیرکل امور عشایر استان در این خصوص گفت: بارها برای اعاده این حق از طرف امور عشایر اقدام شد و حتی حکم قضایی صادر شد اما تاکنون حکم اجرا نشده است.

براتعلی از عشایر گچساران نیز گفت: امید است که در شرایط فعلی که دستگاه قضایی بی محابا و بی توجه به نام و نشان سودجویانی که از هر فرصتی برای مال اندوزی، کوتاهی نکرده اند به جد ورود کرده و حق عشایر این دیار را بازپس گیرد.

برخورد قضایی در انتظار متصرفان ایل‌راه‌های عشایر
مدیر کل امور عشایر کهگیلویه و بویراحمد با اشاره به اینکه طبق قانون، واگذاری ایلراه‌های عشایری ممنوع است؛ گفت: بخشی از ایلراه‌های عشایری در گذشته با موافقت منابع طبیعی و امور اراضی واگذار شده است.
بهمن آزادی از تشکیل پرونده قضایی برای زمین‌خواران در محدوده ایلراه‌ها و مناطق عشایری کهگیلویه و بویر احمد خبر داد.

آزادی با بیا اینکه سودجویان اراضی ملی در محدوده مناطق عشایری از جمله ایلراه‌ها به راحتی و بدون مزاحمت زمین‌خواری می‌کنند؛ ادامه داد: با بررسی‌های انجام شده بیش از ۷۵ هکتار از ایل‌ره‌های واقع در محدوده مناطق عشایری استان را افراد سودجو تصرف کرده اند که با تشکیل پرونده به دستگاه قضایی معرفی شده اند.

سنگهای بزرگ و پای لَنگ عشایر
آزادی یادآور شد: عشایر کهگیلویه و بویراحمد ۵۴ درصد گوشت قرمز مورد نیاز استان را تامین می‌کنند و ۲۷ درصد عرصه‌های زراعی (۵۳ هزار هکتار) و ۱۷ درصد باغ‌ها (۶ هزار و ۴۴۰ هکتار) را نیز در اختیار دارند.
معاون عمرانی استاندار هم از اعلام ضرب العجل استانداری به دستگاه‌های دولتی در این خصوص خبر داد و گفت: اداراتی که مجوز ساخت و ساز در ایلراه‌های استان صادر کرده اند باید تا پایان سال برای جمع آوری، تخریب اماکن غیر قانونی و پاکسازی مسیر قانونی کوچ عشایر اقدام کنند.
عزیز فیلی افزود: پرونده این موضوع در محاکم قضایی مفتوح و در انتظار صدور رای است و با متخلفان به طور قطع برخورد می‌شود.