رونمایی از اثر مرمت شده معماری ایرانی و اسلامی در حرم مطهر علوی

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما به نقل از روابط عمومی ستاد بازسازی عتبات عالیات، گنبد حرم مطهر امام علی(ع)، علاوه بر ویژگی‌های خاص معنوی، از نظر دانش معماری نیز یک اثر کم نظیر محسوب می‌شود که به دست توانمند دانشمند دوره صفوی یعنی شیخ بهاءالدین محمد بن حسین عاملی، معروف به شیخ بهایی طراحی و ساخته شده است. کار ساخت این اثر ارزشمند هنر و معماری ایرانی و اسلامی با دستور شاه عباس صفوى آغاز و در سال 1038 به پایان رسید.

گنبد مذکور با نمای کاشی کاری فیروزه‌اى، در دوران خود یکى از زیباترین آثار معماری بشمار می‌آمده است. 

اقدامات پایانی ساخت گنبد را شاه صفى انجام داد که با به قدرت رسیدن نادر شاه، وی تصمیم به پوشش گنبد با روکش طلا گرفت. در آن زمان، پس از طلاکاری گنبد حرم مطهر امام رضا(ع) در مشهد از سوى شاه عباس، این اقدام نادرشاه دومین عملیات مطلاسازی گنبد در تاریخ تشییع محسوب می‌شد.

گنبد حرم مطهر امام علی(ع)، محیطی برابر5 و نیم متر و ارتفاعی برابر 4 و نیم متر دارد. 

سند تاریخی این اقدام ایرانیان، روی گلدانی گنبد حرم مطهر توسط استادکار ایرانی حک شده و محفوظ مانده است.

3 قرن پس از مطلاسازی گنبد در دوره نادرشاه، روکش طلای خشت‌های مسی که دیواره گنبد را پوشانده بود، براساس عوامل مختلف، دچار تخریب و فرسایش شده بود. از این رو تولیت حرم مطهر علوی، طرح ترمیم خشت‌های گنبد را به ستاد بازسازی عتبات عالیات سپرد. 

این براى دومین بار در تاریخ است که شیعیان ایرانی افتخار این را می‌یابند تا گنبد حرم مطهر امام اول شیعیان را به مدد هنر و دانش خود، زیباسازی کنند. 

به این منظور کارگاه آبکاری طلا در جوار حرم مطهر علوی ایجاد و شروع به فعالیت کرد. 

به گفته مسئولان عراقی، طرح ترمیم خشت‌های گنبد مطهر یکی از بزرگترین و مهمترین طرح های آستان علوی طی یکسال گذشته بوده و در آن 105 کیلوگرم طلای 24 عیار به کار رفته و در هر خشت 15 الی 20 گرم طلا استفاده شده است. تعداد رج‌ها (دورهای قطر گنبد) 76 حلقه و تعداد خشت‌ها نزدیک به 10هزار عدد است. 

در مرحله نخست خشت از دیواری گنبد جدا و گچ و رسوبات قدیمی از پشت آن زدوده ‌شود و لبه‌های آسیب دیده خشت ترمیم شد. 

در مرحله دوم خشت با مواد شوینده ویژه ای شستشو داده شد. 

در مرحله سوم به شیوه الکتریکی و توسط کارشناسان با تجربه، 17میکرون پوشش آب طلا روی ورقه‌های مسی آبکاری شد که با این شیوه طلا از مقاومت بیشتری در برابر گرما و سرما برخوردار می‌شود. 

مرحله چهارم و پایانی نیز مرحله نصب خشت بود که با دقت و با استفاده از ابزار مهندسی مانند پرگار گنبد انجام شد. 

در تاریخ پس از شهادت این امام همام که با شمشیر جهالت صورت گرفت، قبر مطهر ایشان تا سال 135 هجری قمری مخفی بود. در دوران امامت حضرت صادق علیه السلام، به خواست ابو مسلم خراسانی و با کمک مالی آن حضرت به صفوان جمال، در حکومت منصور مرقد امام اول شیعیان جهان مشخص شد. سال ها بعد (165هجری قمری) در دوران هارون الرشید عباسی نخستین بقعه بر فراز مرقد مطهر از سنگ سفید ساخته شد. ساختمانی از آجر سفید و گنبدی از گِل سرخ با چهار درب در جوار آن نیز بنا گردید. اما بعد متوکل عباسی به واسطه دشمنی سختی که با خاندان عصمت و طهارت داشت مرقد مطهر امام علی (ع) را مثل قبر مطهر امام حسین علیه السلام ویران کرد. 

در سال 287 هجری قمری محمد ابن زید ملقب به داعی که از پادشاهان شیعه بود، عمارتی با شکوه بر مرقد مولای متقیان (ع) بنا نهاد. این بنا که صحن آن هفتاد هجره و طاق داشت در سال 755 هجری قمری در آتش سوخت. ایلخانان مغول به مدت 5 سال مرقد مطهر را به خوبی بازسازی کردند. 

شاه عباس صفوی در سال 1033 هجری قمری به زیارت مرقد مطهر مشرف شد و ضمن زیارت دستور تعمیرات اساسی داده و با فرش های گرانبها که از ایران آورده بود مرقد را مفروش کرد. چهارده سال بعد در سال 1047 هجری قمری شاه صفی عباسی قسمتی دیگر از صحن مطهر را گسترش داده و بنای فعلی با اندکی تغییر یادگار آن دوران است. 

نخستین بار نادر شاه افشار به سال 1155 هجری قمری دستور داد کاشی های گنبد و گلدسته را در آورده و به جای آن از کاشی طلائی استفاده کنند. 

در سال 1211 هجری قمری، آقا محمد خان قاجار ضریحی از نقره به آستان مولای متقیان امیر مومنان علیه السلام تقدیم کرد. فتحعلیشاه قاجار هم تغییراتی در حرم مطهر انجام داد. در سال 1262 در دوره محمد شاه قاجار ضریحی روی قبر مطهر نصب شد. 

در سال 1370هجری قمری سید احمد مصطفوی نامی حرم را بازسازی کرد و سنگهای گرانبهائی در آن به کار برد. گفته می شود در داخل ضریح حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام، حضرت آدم و حضرت نوح و حضرت صالح علیهم السلام مدفون هستند و باز روایت است چند بار مناره ها بازسازی شد ولی باز سر مناره ها کج بود. ادیب الممالک که یکی از مقامات دوره قاجار بود وقتی مناره ها را دید، گفته است: معلوم شد «اگر هزار مرتبه این مناره ها را خراب کنید و باز بسازید باز همان است زیرا سازه ها رو به مدینه و قبر مطهر جناب نبوی صلی الله علیه و آله تعظیم می‌کند.

«نشانه‌های رازآلود هرچند برنامه‌ریزی‌های اولیه برای رونمایی از گنبد مرمت شده در روز عید غدیر بود اما این مسئله تا 17 ربیع الاول یعنی روز میلاد مسعود نبی مکرم اسلام(ص) به تعویق افتاد تا شاید این نیز همچون مناره‌های حرم، نشانی از ارادت مولای متقیان به رسول اعظم و نمادی برای مسلمانان باشد. 

یکی دیگر از آثار و نمادهای پر رمز و راز، تاج طلایی گنبد بارگاه مطهر علوی است. این تاج طلایی شامل یک دست به نشانه‌ پنج تن آل عبا و چهارده شعاع نور به نشانه‌ چهارده معصوم(ع) است. 

صاحب منتخب التواریخ از کتاب انوار العلویه نقل می‌کند که وقتی نادر شاه گنبد حرم حضرت امیرعلیه السلام را تذهیب کرد، از وی پرسیدند که بالای قبه مقدسه چه نقش کنیم؟ نادر فورا گفت: یدالله فوق ایدیهم. فردای آن روز وزیر نادر؛ میرزا مهدی خان گفت: نادر سواد (دینی) ندارد و این کلام به دلش الهام شده است اگر قبول ندارید بروید و مجدداً سؤال کنید. بنابراین آمدند و پرسیدند که در فوق قبه مقدسه چه فرمودید نقش کنیم؟گفت همان سخن که دیروز گفتم.

این اثر به دستور رژیم سرنگون شده بعث مصادره شده بود که به لطف پروردگار هم اکنون با همت ستاد بازسازی عتبات عالیات و تولیت آستان مقدس علوی بازگردانده شده است.